نقش دانش آموز و معلم در رویکرد یادگیری مسئله محور
نقش دانش آموز و معلم در رویکرد یادگیری مسئله محور
یادگیری مسئله‌محور (PBL) یکی از روش‌های نوین آموزشی است که در سال‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی مورد توجه قرار گرفته است. این رویکرد آموزشی بر حل مسائل واقعی و کاربردی تمرکز دارد و با هدف تقویت مهارت‌هایی نظیر تفکر نقاد، حل مسئله و کار گروهی در میان دانش‌آموزان طراحی شده است. این شیوه که ابتدا در حوزه آموزش پزشکی توسعه یافت، امروزه در طیف وسیعی از رشته‌ها، از اقتصاد و مدیریت تا علوم پایه و مهندسی، به‌کار گرفته می‌شود. نتایج مطالعات اخیر، یادگیری مسئله‌محور نه تنها به یادگیری عمیق‌تر دانش‌آموزان کمک می‌کند، بلکه آن‌ها را برای رویارویی با چالش‌های پیچیده زندگی واقعی نیز آماده می‌سازد. در این مقاله تلاش می‌کنیم با بررسی نقش محوری معلمان و دانش‌آموزان در این رویکرد و ارائه نمونه‌های ملموس، درک بهتری از این روش آموزشی ارائه دهیم.
نقش معلم در رویکرد یادگیری مسئله محور:
نقش معلم در فرآیند یادگیری مسئله‌محور بسیار فراتر از آموزش سنتی بوده و شامل هدایت، تسهیل‌گری و ایجاد محیطی است که دانش‌آموزان بتوانند در آن رشد کنند
این وظایف در چند بخش اصلی دسته‌بندی می‌شوند: –
1-طراحی مسائل منطبق با زندگی واقعی:
معلمان باید مسائلی طراحی کنند که نه تنها واقع‌گرایانه باشند، بلکه توانایی برانگیختن خلاقیت و تفکر نقاد دانش‌آموزان را داشته باشند. مثلاً در درس زیست‌شناسی، مطرح کردن مسئله‌ای نظیر “چگونه می‌توان یک سیستم پایدار برای بازیافت آب طراحی کرد؟” دانش‌آموزان را به تفکر نوآورانه و ارائه راه‌حل‌های عملی تشویق می‌کند. چنین مسائلی معمولاً نیازمند تحلیل عمیق و ارائه ایده‌های کاربردی هستند.
2-ایجاد انگیزه یادگیری:
از معلمان انتظار می‌رود که به جای ارائه پاسخ‌های مستقیم، سؤالاتی ساختارمند مطرح کنند تا مسیر تفکر دانش‌آموزان را هدایت کنند. این امر نه تنها مهارت تحلیل دانش‌آموزان را تقویت می‌کند، بلکه خودراهبری آن‌ها را نیز بهبود می‌بخشد. –
3-ارزیابی فرآیند و نتایج :
یکی دیگر از وظایف محوری معلم، ارزیابی مستمر است. این ارزیابی شامل مشاهده نحوه کار گروه‌ها، شناسایی قوت‌ها و ضعف‌ها و ارائه بازخورد به صورت مستمر برای بهبود عملکرد دانش‌آموزان است
در مقابل، در یادگیری مسئله‌محور، دانش‌آموزان نیز نقشی بسیار مهم و فعال ایفا می‌کنند. وظایف اصلی آن‌ها را می‌توان چنین تعریف کرد: –
1-مطالعه و جمع‌آوری داده‌ها:
برای ارائه راه‌حل مناسب، دانش آموزان نیازمند گسترش توانایی جستجو و گردآوری اطلاعات از منابع مختلف هستند. این مهارت نه تنها به غنای فرآیند یادگیری کمک می‌کند، بلکه پایه‌ای برای توسعه توانایی تحقیق است.
2-همکاری گروهی:
رویکرد یادگیری مسئله محور معمولاً بر پایه کار گروهی استوار است و برای موفقیت در آن، دانش‌آموزان باید مهارت‌هایی مانند مدیریت تعارض، تقسیم نقش‌ها و همکاری اثربخش را تقویت کنند. به عنوان نمونه، در پروژه‌ای مربوط به تغییرات آب‌وهوا، دانش‌آموزان ممکن است وظیفه بررسی علل تغییرات اقلیمی و ارائه راهکارهای متناسب با منطقه موردنظر را بر عهده گیرند.
3-تحلیل و ارائه راه‌حل
پس از جمع‌آوری داده‌ها، دانش‌آموزان باید آن‌ها را تحلیل کرده و بهترین راه‌حل ممکن را پیشنهاد دهند. این مرحله نیاز به خلاقیت، تفکر انتقادی و تصمیم‌گیری مبتنی بر داده دارد که مهارت‌های کلیدی قرن بیست‌و‌یکم به شمار می‌آید. به عنوان نمونه‌ای عملی از اجرای این روش، در کلاس برای مقاطع اول و دوم ابتدایی معلم می‌تواند مسئله‌ای مانند ، “چگونه می‌توانیم به پرندگان کمک کنیم تا در فصل زمستان غذا پیدا کنند؟” را مطرح کند. دانش‌آموزان می‌توانند:
- درباره نیازهای پرندگان در زمستان از والدین یا اینترنت اطلاعات جمع آوری کنند.
- به صورت گروهی ایده‌هایی نظیر ساخت یک دانه‌خوری با وسایل بازیافتی را پیشنهاد دهند.
- طرح خود را در کلاس ارائه و بازخورد دریافت نمایند.
این روند علاوه بر تقویت مهارت‌های علمی، مهارت‌های اجتماعی و خلاقیت دانش آموزان را نیز افزایش می‌دهد
جهت آشنایی با مبانی و مفاهیم رویکرد یادگیری مسئله محور به لینک مفاهیم و مبانی مراجعه نمایید.
یادگیری مسئله‌محور، رویکردی مؤثر و کارآمد در آموزش قرن بیست‌و‌یکم است که دانش‌آموزان را به یادگیرندگان فعال و خلاق تبدیل می‌کند. نقش معلمان به‌عنوان تسهیلگران و هدایتگران فرآیند یادگیری، به همراه مشارکت و مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان، از عوامل کلیدی موفقیت این رویکرد است. با استفاده از این مدل آموزشی، مهارت‌های ضروری همچون کار گروهی، تفکر نقاد ، و حل مسئله در دانش‌آموزان تقویت می‌شود و آن‌ها برای مواجهه با چالش‌های واقعی آینده آماده‌تر می‌گردند.
کلید واژگان: یادگیری مسئله محور، دانش آموزان ، معلمان ، معلم
منابع :
- Dolmans, D., Loyens, S., Marcq, H., & Gijbels, D. (2020). Deep and surface learning in problem-based learning: a review of the literature. Advances in Health Sciences Education, 25(5), 1087–1106.
- Hargreaves, A. (2023). The teaching of problem-solving: engaging creative learners in the classroom. Journal of Educational Research, 15(1), 43–56.
- (2023). The effectiveness of training teachers in problem-based learning. Scientific Reports, 12(1), 45–59. Available at: [The effectiveness of training teachers in problem-based learning …]( ResearchGate. (2023). Enhancing Student Enrough Problem-BasedLearning ACaseofthe BuiltEnvironment)
- Savery, J. R. (2019). Overview of problem-based learning: definitions and distinctions. Interdisciplinary Journal of Problem-Based Learning, 13(2).
- Schmidt, H. G., & Moust, J. H. (2023). Problem-based learning and the development of self-directed learning skills. Journal of Medical Education, 30(4), 278–290.
